Khmer Dictionary: បឋម

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary

បឋម [ប៉ៈឋៈម៉ៈ ឬ ប៉ៈឋំ] ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ប្រថម) ដំបូង, មុន, មុនគេ, ទី១ : គ្រាជាបឋម ។ ពាក្យនេះច្រើនប្រើជាបទសមាសរួមភ្ជាប់ជាមួយនឹងសព្ទដទៃ ដូចជាបឋមកប្ប (ប៉ៈឋំម៉ៈក័ប) ឬ ប្រថមកល្ប (ប្រៈថំម៉ៈក័ល) ន. (បា. ឬ សំ.) កប្ប ឬកល្បដំបូង គឺសម័យដែលទើបនឹងកទឹកកដីជាដំបូង ដែលមានជាប់ដរាបមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) កប្ប និង កល្ប ផង) ។
- បឋមជ្ឈាន (ប៉ៈឋៈម័ចឈាន) ន. (បា.; សំ. ប្រថមធ្យាន) ឈាន ឬធ្យានទី១ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឈាន ២ ន.) ។
- បឋមពុទ្ធវចនៈ (ប៉ៈឋៈម៉ៈពុត-ធៈវៈចៈន៉ៈ) ន. (បា.) ពុទ្ធវចនៈ ដែលទ្រង់ត្រាស់បន្លឺជាដំបូងបំផុតក្នុងកាលដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់ទើបបានត្រាស់ថ្មីៗ ។
- បឋមយាម (ប៉ៈឋំម៉ៈយាម) ន. (បា.) យាមទី១ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) យាម២ ន. ផង) ។
- បឋមវ័យ (ប៉ៈឋំម៉ៈវៃ) ន. (បា.--វយ) វ័យទី១ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) វ័យ ទៀតផង) ។
- បឋមសង្គាយនា (ប៉ៈឋៈម៉ៈ ឬ ប៉ៈឋំម៉ៈសង់គា យៈនា) ន. (បា. ច្រើនប្រើជា បឋមសង្គីតិ) ការប្រជុំផ្ទៀងរួបរួមធម្មវិន័យព្រះពុទ្ធសាសនាជាដំបូងបំផុត ក្នុងកាលដែលព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធ ត្រង់ចូលបរិនិព្វានទៅបាន ៨៩ ថ្ងៃ...។
- បឋមសម្ពោធិ (ប៉ៈឋៈម៉ៈស័មពោធិ ឬ--ពោត) ន. (បា.) ការទើបបានត្រាស់នៃព្រះពុទ្ធសព្វញ្ញុពុទ្ធ ។
- បឋមហេតុ (ប៉ៈឋំម៉ៈហែត) ន. (បា. បឋម + ហេតុ) ហេតុដំបូង គឺហេតុដែលក ឬផ្ដើមជាដំបូង ។ល។
បឋមត្រាស់ ( ន.នាមសព្ទ ) or ប្រថមត្រាស់
(បា.+ខ្មែរ ឬ សំ.+ខ្មែរ) “ការបានត្រាស់ជាដំបូង” ឈ្មោះកណ្ឌមួយនៃកម្ពីរបឋមសម្ពោធិជាពុទ្ធប្រវត្តិ សម្ដែងអំពីប្រវត្តិនៃព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធចាប់តាំងពីកាលដែលព្រះអង្គចាប់ព្រះជាតិជាសុមេធបណ្ឌិតរៀងរហូតមកដល់ព្រះជាតិជាព្រះសិទ្ធត្ថគោតម ដរាបដល់បានត្រាស់ជាព្រះសព្វញ្ញុសម្ពុទ្ធ, ជាគម្ពីរសម្រាប់ធម្មកថិកមួយរូបសម្ដែងក្នុងពិធីបុណ្យពុទ្ធាភិសេក គឺពិធីអភិសេកព្រះពុទ្ធរូបដែលទើបនឹងកសាងថ្មី : និមន្តលោកទេសនាបឋមត្រាស់ ។
បឋមប្បញ្ញាត្តិ ( ន.នាមសព្ទ ) [បៈឋមមៈប៉ាញញ័ត]
សិក្ខាបទ, មាត្រាច្បាប់ដែលទ្រង់តែងតាំងបញ្ញត្តជាដំបូង, ក្នុងសិក្ខាបទនីមួយ ៗ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា មានបឋមប្បញ្ញាត្តិ, អនុប្បញ្ញាត្តិ (ការបញ្ញត្តិក្រោយបន្ទាប់បន្ថែមសេចក្ដីលើបឋមប្បញ្ញាត្តិ) ឧ. ក្នុងសិក្ខាបទបារាជិកទី ១ រឿងដំបូងនិយាយពីភិក្ខុសេពសន្ថវៈជាមួយនឹងមនុស្សស្រី ។ ព្រះពុទ្ធបញ្ញត្តិថា ភិក្ខុណាមួយសេពមេថុនធម្ម ភិក្ខុនោះត្រូវអាបត្តិបារាជិក រកសំវាសគ្មាន ។ នេះជាបឋមប្បបញ្ញាត្តិ ។ គ្រាមកទៀត មានភិក្ខុសេពសន្ថវៈជាមួយនឹងសត្វស្វាញី ។ ព្រះពុទ្ធបញ្ញត្តិបន្ថែមទៀតថា ភិក្ខុណាមួយសេពមេថុនធម្ម ដោយហោចទៅសូម្បីជាមួយនឹងសត្វតិរច្ឆានញីក្ដី ភិក្ខុនោះត្រូវអាបត្តិបារាជិក រកសំវាសគ្មាន ។ នេះជាអនុប្បញ្ញាត្តិ ។
បឋមាសាឍ ( ន.នាមសព្ទ ) [ប៉ៈឋៈម៉ាសាត] or #NAME? ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(បឋមាសាឡ្ហ; ប្រថមាសាឍ) ឈ្មោះខែអាសាឍទី ១ គឺខែអាសាឍមុន : ខែបឋមាសាឍ (សរសេរក្លាយជា បថមាសាធ ក៏មាន) ។ ម.ព. ទុតិយាសាឍ ផង ។

Headley's Khmer-English Dictionary

បឋម ( adj ) [paʔtʰɑm, paʔtʰam, paʔtʰaʔmaʔ] - detail »
to be first, primary, initial; elementary
បឋមាសាឍ ( n ) [paʔtʰaʔmaasaat] - detail »
Paṭhamāsāḍha (name given to the first of two lunar months which replace the month of អាសាឍ in a lunar leap year; the second month is called ទុតិយាសាឍ)
See: បុព្វាសាឍ